Paragrafen

Sinds 2004 werken de gemeenten Cranendonck, Heeze-Leende en Valkenswaard samen op het gebied van bedrijfsvoering en het onderdeel Werk & Inkomen. Hiervoor is een samenwerkingsverband opgezet: de Gemeenschappelijke Regeling A2-samenwerking, kortweg GRSA2. Diverse, van de hieronder genoemde, ontwikkelingen worden door deze organisatie vormgegeven. De begroting vormt hiervoor het kader.

De bedrijfsvoeringstaakgebieden van de gemeente zijn per 1 januari 2017 ondergebracht in deze gemeenschappelijke regeling. Het doel is om de deelnemende gemeenten optimaal te faciliteren bij het realiseren van hun ambities. Dit door de uitvoering van de ondersteunende taken op het gebied van financiën, communicatie, personeel en organisatie, informatiemanagement, juridische zaken, inkoop en facilitaire zaken. Daarnaast blijft de GRSA2 de uitvoerende werkzaamheden op gebied van Werk en Inkomen (W&I) voor de deelnemende gemeenten uitvoeren.  

BEDRIJFSVOERING 2026-2029
De paragraaf bedrijfsvoering geeft een toelichting op de onderdelen Bedrijfsvoering en Werk & Inkomen. De GRSA2 voert deze taken uit op W&I voor de 70.000 inwoners van de gemeenten Cranendonck, Heeze-Leende en Valkenswaard en op de bedrijfsvoering voor de drie gemeenten en de GRSA2 zelf. Deze paragraaf biedt inzicht in de ontwikkelingen omtrent bedrijfsvoering, gericht op het adequaat uitvoeren en het bieden van een kwalitatieve dienstverlening.

Organisatieontwikkelingen GRSA2
In september 2024 heeft het bestuur besloten om de GRSA2 te voorzien van een financiële impuls en een aantal noodzakelijke ontwikkelingen vastgesteld. Deze hebben een plek gekregen in de eerste begrotingswijziging 2025 en zullen ook in 2026 een effect hebben op de bedrijfsvoering. Voor 2026 zullen de wettelijke en autonome ontwikkelingen zoals de WMEBV (Wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer) en NIS/BIO2 (cybersecurity- en informatiebeveiligingsrichtlijnen) worden vormgegeven. Thema’s als digitale transitie en volwassenheid, communicatie en arbeidsmarktkrapte behoeven blijvende aandacht.

In 2026 ligt de focus op zowel uitvoering als verdere organisatieontwikkeling. De prioritering hiervan wordt gezamenlijk bepaald. Hiervoor is een incidenteel budget opgenomen voor opleiding en ontwikkeling. De GRSA2 heeft een verbeterplan gemaakt. Voor haar dienstverlening op bedrijfsvoering wordt een efficiëntere inzet van capaciteit mogelijk geacht indien er binnen klantteams een differentiatie kan worden gerealiseerd tussen generalisten per gemeente en specialisten die voor de vier organisaties gezamenlijk werken. Middels het ontwikkelplan en de vier harmonisatiethema's, die voor een deel doorlopen in 2026, wordt gepoogd de dienstverlening te optimaliseren. 

Personele ontwikkelingen GRSA2
Vooruitkijkend naar 2026 ligt de focus op het versterken van personeelsbehoud en het beheersen van uitstroom. In 2026 zetten we extra in op het begrijpen en beperken van vrijwillige uitstroom, onder meer door extra aandacht voor exitgesprekken.
Daarnaast blijven we actief sturen op het verzuimcijfer. De positieve trend in de afgelopen periode vormt hiervoor een solide basis. Voor 2026 blijven we inzetten op behoud, of waar mogelijk verdere daling, van dit cijfer.
Door krapte op de arbeidsmarkt en vergrijzing blijft de vraag naar gespecialiseerd personeel hoog. We investeren in employer branding, moderne wervingsmethoden en medewerkersbehoud via opleidingen, interne doorgroei en vitaliteitsbeleid. Hiermee wordt gepoogd de afhankelijkheid van inhuur te beperken.
 
Informatieveiligheid en privacy
De gemeente wil een betrouwbare en digitaal weerbare overheid zijn. Door de groeiende afhankelijkheid van digitale processen binnen samenleving en bedrijfsvoering, neemt het belang van informatiebeveiliging en privacy sterk toe. Cyberdreigingen worden geavanceerder, wat vraagt om continue investering in zowel technische beveiliging als bewustwording onder medewerkers. De Europese NIS2-richtlijn en de toekomstige Nederlandse Cyberbeveiligingswet (verwacht in 2026) stellen hogere eisen aan de digitale weerbaarheid van overheden. Binnen de A2-gemeenten richten we ons daarom op de volgende vijf speerpunten voor 2026:
1.    Vormgeven aan cyclisch risicomanagement op het vlak van informatiebeveiliging om aantoonbaar te voldoen aan een passend beveiligingsniveau. 
2.    Beveiligingsaspecten op het gebied van personeel, toegangsbeleid en beheer van assets. 
3.    Bedrijfscontinuïteit, zoals back-up beheer en noodvoorzieningen plannen. 
4.    Incidentbehandeling, het opstellen van een incident response plan. 
5.    Bewustwording, cyberhygiëne en trainingen op het gebied van cyberveiligheid. Deze vijf speerpunten implementeren we binnen de organisaties en dienen structureel geborgd te worden. 
De gemeente legt over informatiebeveiliging en privacy horizontaal verantwoording af aan de gemeenteraad en verticaal aan toezichthouders van de Rijksoverheid. Dit gebeurt via de ENSIA (Eenduidige Normatiek Single Information Audit) methodiek, die aansluit op de planning- en controlcyclus van de gemeente. 

W&I
Naast de reguliere dienstverlening vanuit Werk en Inkomen zijn er een aantal wettelijke ontwikkelingen die vormgegeven dienen te worden per 2026. Dit zijn:

Participatiewet in Balans
Het wetsvoorstel Participatiewet in Balans is in behandeling bij de Eerste Kamer en heeft als beoogde ingangsdatum 1 januari 2026. De wet moet zorgen voor een eenvoudigere en menselijkere uitvoering, met meer ruimte voor maatwerk en herstel van de balans tussen rechten en plichten. Het voorstel bevat ruim twintig maatregelen die op korte termijn uitvoerbaar zijn. Hoewel de exacte gevolgen voor de uitvoering nog niet duidelijk zijn, is het aannemelijk dat de invoering effect zal hebben op werkprocessen en benodigde capaciteit. De GRSA2 bereidt zich hierop samen met de drie A2-gemeenten voor.

Inburgering
De inzet op inburgering binnen Werk & Inkomen is afhankelijk van de taakstelling statushouders, die jaarlijks fluctueert. Ook de beschikbaarheid van huisvesting per gemeente beïnvloedt de werkdruk. Zodra een statushouder is toegewezen, start W&I met het traject rondom scholing, participatie en re-integratie. Deze schommelingen zorgen voor piek- of dalbelasting in de uitvoering. De financiering wordt achteraf vastgesteld op basis van het werkelijk aantal inburgeringsplichtigen per gemeente, wat vraagt om een flexibele inzet van personeel en middelen.

Lokale toegang in het sociaal domein bij 3 gemeenten
Toegang gaat over de manier waarop mensen kunnen aankloppen bij de gemeente met vragen om ondersteuning in het dagelijks functioneren. Gemeenten hebben, ieder op hun eigen manier, hun toegang al grotendeels goed geregeld. Dit sluit echter niet altijd goed aan bij inwoners waarbij sprake is van meervoudige ondersteuningsbehoeften, met een levenslange of levensbrede hulpvraag en/of die in een complexe situatie zitten. Hiervoor start een project toegang. Op dit moment is nog onbekend wat het project toegang mogelijk gaat vragen van W&I.

Tot slot
Voor 2026 ligt de focus op de uitvoering van wettelijke en autonome ontwikkelingen, verdere doorontwikkeling en optimalisatie van de dienstverlening. Met gerichte investeringen in personeel en een efficiënte inzet van capaciteit wil de GRSA2 de organisatie verder versterken. Daarnaast wordt ingezet op structurele verbeteringen om de bedrijfsvoering toekomstbestendig en wendbaar te houden.

Onderstaand overzicht geeft inzicht in het P-budget 2026. De salariskosten in de begroting 2026 zijn gebaseerd op de CAO die op 31 maart 2027 afloopt. In onderstaande tabel staat weergegeven hoe het P-budget voor 2026 is opgebouwd.

Op 1 mei 2022 is de Wet open overheid (Woo) in werking getreden. De Woo is de opvolger van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) en regelt het recht op informatie over wat de overheid doet, hoe ze dat doet en waarom. Deze publieke informatie wordt openbaar gemaakt uit eigen beweging (actieve openbaarmaking) of naar aanleiding van een verzoek (passieve openbaarmaking). De Woo heeft tot doel om overheden en semioverheden transparanter te maken. Het op orde brengen van de informatiehuishouding is in dit kader van essentieel belang.  
 
De Woo verplicht gemeentelijke overheden om -gefaseerd door middel van tranches- elf informatiecategorieën actief openbaar te maken. De A2 Samenwerking heeft hier een project voor ingericht. De projectleider zal gaandeweg het project ook de rol van Woo-coördinator vervullen.  
 
In de tweede helft van 2022 is het ambitie voor Cranendonck vastgesteld op basis. Dat betekent dat wordt voldaan aan het wettelijk minimum voor wat betreft het openbaar maken van de documenten uit de elf categorieën van artikel 3.3 van de Woo.

•    In 2025 en 2026 wordt verder gewerkt aan het optimaliseren van werkwijzen en systemen.  
•    Voldoen aan de wettelijke verplichting om de informatiecategorieën uit de Woo actief openbaar te maken. De gemeente Cranendonck voldoet per 1 november 2024 aan de eerste tranche van de Woo. In het laatste kwartaal van 2025 zullen de informatiecategorieën uit de tweede tranche van de Woo wettelijk verplicht worden. De publicatie van de informatiecategorieën uit de derde tranche zal naar verwachting in 2026 verplicht worden gesteld.  
•    Stappen zetten in het verder op orde brengen van de informatiehuishouding. Het betreft hier de opslag, het beheer en de verstrekking van gegevens binnen een organisatie. Dit moet goed georganiseerd zijn, zodat iedereen snel toegang heeft tot de benodigde informatie.  
•    Meer bewustwording bij medewerkers, leidinggevenden, burgemeester en wethouders en gemeenteraad over het belang van een goede informatiehuishouding zodat het doel van een transparante overheid met een goede toegang tot overheidsinformatie kan worden bereikt. De nieuwe projectleider krijgt hierin een belangrijke rol.  

De financiële gevolgen van de implementatie en uitvoering van de Woo zijn door het Rijk gecompenseerd met zowel incidentele als structurele middelen. De incidentele middelen zijn bestemd voor het verbeteren van systemen, het opleiden van medewerkers en het aanpassen van processen en de organisatie. De structurele middelen zijn bedoeld voor de actieve openbaarmaking van de informatiecategorieën zoals genoemd in de Woo, het aanwijzen van een contactfunctionaris en het beheer en onderhoud van systemen.  

Van deze middelen is een deel ingezet voor personeel en het publicatieportaal. De overige middelen berusten bij de gemeenten en zullen te zijner tijd aangewend moeten worden voor verdere implementatie van de Woo.  

Deze paragraaf beschrijft het grondbeleid van de gemeente Cranendonck voor 2026. Het beleid is verankerd in de Nota Grondbeleid en wordt halfjaarlijks geactualiseerd. De verslaglegging vindt plaats in lijn met de Notitie Grondbeleid in begroting en jaarstukken (2023) van de commissie BBV, die het BBV-aanvult met stellige uitspraken over onder andere verslaglegging, looptijd en winstneming.

Nota Grondbeleid
De opgave in het fysiek domein is groot. Van klimaatverandering en vergroening tot de woningbouwopgave en van bereikbaarheid tot een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijvigheid. De omvang en complexiteit van zowel de lokale als regionale opgaven vraagt om een steeds grotere regierol van de gemeente. Om deze regierol te kunnen uitvoeren is een passend en actief grondbeleid noodzakelijk. In de nota grondbeleid is deze actieve rol van de gemeente inclusief het bijbehorend afwegingskader verder uitgewerkt. De nota grondbeleid bevat een actualisatie van de uitvoeringskaders van het grondbeleid in Cranendonck en de daarbij behorende spelregels. 

Grondbeleid is een middel om als gemeente de ruimtelijke opgaven te realiseren. Het staat daarmee ten dienste van de verschillende ruimtelijke beleidsdoelen zoals opgenomen in het huidige beleid de programma’s en in de toekomstige strategische visie en de omgevingsvisie. Het grondbeleid is daarmee ondersteunend aan de overige beleidsdoelen.  

Grondprijzen
Momenteel heeft de gemeente geen gronden meer in eigendom voor de verkoop van woningbouwkavels of kavels voor bedrijven. In nota grondbeleid is opgenomen dat de grondprijzen periodiek worden vastgesteld middels de Grondprijzenbrief. Uitgangspunt hierbij is dat deze marktconform dienen te zijn. Onder marktconform wordt verstaan: “De waarde die de markt maximaal bereid is te betalen en die door vraag en aanbod tot stand komt.” Marktconform houdt een prijs in die passend is bij de toekomstige functie. De gemeente hanteert daarmee een functioneel grondprijzenbeleid, waarbij de grondprijzen worden bepaald afhankelijk van de functie die op de betreffende grond kan worden gerealiseerd. De gemeente hanteert hierbij als uitgangspunt een vaste marktconforme prijs per m2 per functie. Deze prijs wordt periodiek residueel en/ of comparatief bepaald en vastgelegd in de Grondprijzenbrief. Gedurende het jaar wordt een index gehanteerd die is vastgelegd in de Grondprijzenbrief en bepaald is op basis van marktgegevens. Er gelden toeslagen voor locatie en ligging en voor grote kavels kan een afslag gelden welke eveneens worden vastgelegd in de Grondprijzenbrief. Vanwege het ontbreken van gronden die voor verkoop in aanmerking komen is er nog geen grondprijzenbrief opgesteld. Zodra er weer zicht is op gronduitgifte door de gemeente zal de grondprijzenbrief worden opgesteld en vastgesteld door het college van B&W.  Mochten er zich tussentijds situaties voordoen waarbij er verkoop van gemeentelijk (grond) bezit aan de orde is dan zal voor de betreffende verkoop een marktwaarde taxatie plaats vinden door een NRVT gecertificeerde taxateur. 

Reststroken 2026
Voor restroken hanteren we vaste prijzen. Reststroken zijn benoemd als voor-, zij- en achtertuinen met over het algemeen wat kleinere perceeloppervlakten. De grondprijzen zijn voor 2026:

€ 108,- per m2 voor de reststroken gelegen achter de voorgevelrooilijn bij een woning;
€ 54,- per m2 voor de reststroken voor de gevelrooilijn.

Rente
Het rentepercentage, wat bij de actualisatie van de gemeentelijke grondexploitaties wordt gehanteerd, is berekend op basis van de voorschriften van het BBV. Voor de begroting 2026 wordt voor de lopende grondexploitaties gerekend met een rentepercentage van 1,9%.

Gemeentelijke grondexploitaties
Er is sprake van een gemeentelijke grondexploitatie indien de grond in eigendom is van de gemeente, of gedurende de looptijd van het plan wordt verworven, en de raad een grondexploitatie heeft vastgesteld. De boekwaarde wordt op de balans verantwoord in de categorie ‘In exploitatie genomen (bouw)gronden’. Momenteel is er sprake van drie lopende grondexploitaties zijnde Airpark, Neerlanden en Rubenslaan.  Per 31-12-2024 is de boekwaarde van deze drie grondexploitaties € 4.794.000,- positief. Dat betekent dat het totaal aan gerealiseerde opbrengsten € 4.794.000,- hoger was dan het totaal aan gerealiseerde kosten. Op basis van de begroting wordt einde looptijd een winst verwacht van € 9.253.000,- inclusief reeds genomen tussentijdse winsten. 

Tabel Exploitatieresultaat (prognose)

Airpark Brabant
Airpark Brabant fase II is een gemeentelijke grondexploitatie. Alle gronden in fase II zijn verkocht. Vandaar dat Airpark fase II in 2018 is uitgebreid met Airpark fase IIb. De gronden die nodig zijn om het plan te realiseren zijn nog niet gekocht. Dit proces loopt zeer moeizaam. Voor Airpark is Voorkeurrecht gevestigd wat betekent dat als grondeigenaren hun grond willen verkopen dat ze deze als eerste aan de gemeente te koop moeten aanbieden. De gronden en het opstal aan de Heikantstraat 10 zijn inmiddels gekocht door de gemeente. Deze gronden staan nu nog geactiveerd op de materiele vaste activa. Eind 2025 zal er een herziene grondexploitatie aan de gemeenteraad worden aangeboden waarbij deze gronden aan de grondexploitatie kunnen worden toegevoegd waardoor er meer uitgeefbare gronden komen in Airpark. Dit is een positieve ontwikkeling gezien de vraag naar grond voor de uitbreiding of nieuwvestiging van bedrijven. 

Neerlanden
Alle gronden zijn verkocht via een marktselectie aan Hendriks bouw en ontwikkeling uit Oss. Inmiddels zijn alle gronden in de eerste fase verkocht. In deze eerste fase waren 64 woningen voorzien. De verkoop van fase 2 is inmiddels opgestart. 

Rubenslaan
Het bestemmingsplan Rubenslaan 1 is inmiddels onherroepelijk geworden. Daardoor kan er gestart worden met de bouw van de 12 sociale huurappartementen door Wocom. Voordat er gestart kan worden moet eerst het aanwezig pand gesloopt worden en een bodemsanering als gevolg van een bodemverontreiniging plaats gaan vinden. De plankosten en kosten voor sloop en sanering zijn veel hoger dan oorspronkelijk begroot waardoor er in 2024  een aanvullende verliesvoorziening is genomen. Het verwachte resultaat einde looptijd komt uit op € 265.000,- negatief. 

De financiële positie bestaat uit de boekwaarde van de gemeentelijke grondexploitaties en de reserves en risico’s die samenhangen met de exploitatie van (bouw)grond. Bij de bepaling van de financiële positie kijken we achtereenvolgens naar de reserve ruimtelijke kwaliteit, de voorziening nadelige grondexploitaties, de reserve grondexploitatie en het weerstandsvermogen.

Reserve Ruimtelijke Kwaliteit
De voeding voor de bestemmingsreserve Fonds Ruimtelijke Kwaliteit vindt plaats vanuit particuliere plannen waar een bijdrage wordt gevraagd voor deze reserve en door een bijdrage vanuit de gemeentelijke grondexploitaties op basis van een bijdrage per m2 verkochte grond. De mutatie van deze reserve is weergegeven in onderstaande tabel.

Verloop reserve Fonds Ruimtelijke kwaliteit

Voorziening Nadelige grondexploitaties
Volgens de richtlijnen van de BBV moet een voorziening getroffen worden voor gemeentelijke grondexploitaties die een tekort laten zien op basis van een begroting op einde looptijd. Op basis van de jaarlijkse actualisatie van de gemeentelijke grondexploitatie wordt de hoogte van de voorziening herijkt. De voorziening wordt in mindering gebracht op de balanspost ´Onderhanden werk inzake grondexploitaties´.

Bijstellingen van de hoogte van de voorziening geschiedt middels verrekening met de reserve grondexploitatie.

Specificatie voorziening Nadelige grondexploitaties

Risico’s grondexploitaties
Aan het exploiteren van (bouw)grond zijn risico’s verbonden. Zeker gelet op de lange looptijden, de relatief hoge voorinvesteringen en omvangrijke geprognosticeerde verkoopopbrengsten bij gemeentelijke grondexploitaties, moet rekening gehouden worden met een reëel risico.

Voor de kwantificering van de risico´s wordt onderscheid gemaakt in algemene (exploitatie)risico´s en projectspecifieke risico´s. Voor het complex Rubenslaan is de risico inschatting, uitgaande van een ‘slecht weer scenario’ (dit wil zeggen een verslechtering van het geprognosticeerd resultaat of het niet (geheel) kunnen verhalen van de door de gemeente Cranendonck gemaakte kosten), berekend op een bedrag van afgerond € 4.000,-. Voor de complexen Neerlanden en Airpark zijn de geprognotiseerde resultaten dusdanig dat risico’s opgevangen kunnen worden binnen het resultaat van de grondexploitatie. 

In de vermogenspositie is rekening gehouden met een risicobedrag van € 200.000,- voor reeds gestarte initiatieven (het niet geheel kunnen verhalen van de door de gemeente gemaakte kosten) en € 150.000 (algemeen voorbereidingsbudget) voor nieuwe initiateven welke uiteindelijk niet doorgaan; totaal een risicobedrag van € 350.000. Het totale bedrag voor risico’s komt daarmee uit op een bedrag van € 350.000,- plus € 4.000,- = € 354 .000,-.

Risico´s in relatie tot reserve grondexploitatie
Het uitgangspunt voor het bepalen van de minimumhoogte van de reserve grondexploitaties is dat er voldoende financiële buffer aanwezig moet blijven voor een verantwoorde continuering van de bedrijfsvoering. Hierbij is de minimumhoogte berekend op € 354.000,- gebaseerd op de risico’s. De bovengrens bedraagt anderhalf maal de omvang van de noodzakelijke ondergrens en gezien de omvang van de risico’s bepaald op een bedrag van 1,5 * € 354.000,- = € 531.000,-.

Reserve grondexploitaties
De reserve grondexploitaties is ingesteld om de resultaten van de lopende complexen en de ongedekte voorbereidingskredieten op te vangen. Elk jaar wordt op basis van de stand van de noodzakelijke reservepositie bepaald hoe hoog het bedrag is dat overgeheveld kan/moet worden naar/van de gemeentelijke algemene reserve.

Overzicht verloop reserve Grondexploitaties

Weerstandsvermogen
Op grond van het BBV bepaalt het weerstandvermogen de mate waarin middelen vrijgemaakt kunnen worden om naast het afdekken van tekorten ook substantiële tegenvallers en risico’s op te vangen (zonder aanpassing van beleid). Voor het bepalen van het weerstandsvermogen zijn drie zaken van belang:

1. De uiteindelijke resultaten van de grondexploitaties en particuliere plannen;
2. De risico’s van/rondom grondexploitaties;
3. De stand en ontwikkeling van de reserve grondexploitatie.

Specificatie weerstandsvermogen

Het risico minder winst van € 379.000,- vloeit voort uit de risico analyse van de grondexploitaties Neerlanden en Airpark waarbij naar scenario’s wordt gekeken als mogelijk hogere inflatie van kosten (5%), stijging van rente naar 2,5% en 10% lagere grondprijzen in combinatie met een inschatting van de kans van optreden.

Er kan worden geconcludeerd dat de huidige reserve grondexploitatie en de geprognosticeerde positieve resultaten van de grondexploitaties ruimschoots de risico’s afdekken.

Een groot vermogen is geïnvesteerd in de kapitaalgoederen in onze gemeente. De kapitaalgoederen zijn van groot belang voor het zo optimaal mogelijk functioneren van onze gemeente, onder meer op het gebied van de leefbaarheid, veiligheid, verkeer en vervoer en recreatie. Onderhoud en beheer is nodig om kapitaalvernietiging te voorkomen. Met het beheer en onderhoud van onze wegen, de openbare verlichting en het water, het openbaar groen en onze gemeentelijke gebouwen is een grote inzet van onze middelen (personeel en financiën) gemoeid. Deze paragraaf geeft via een dwarsdoorsnede van de begroting, inzicht in de mate van onderhoud en de financiële lasten daarvan.

Algemeen kaderstellend is:
De Notitie Beheer Openbare Ruimte 2025-2030, vastgesteld eind 2025. Hierin is vastgelegd dat het garantieniveau van de kapitaalgoederen niveau C is. Vier keer per jaar wordt het kwaliteitsniveau gemonitord. In deze notitie zijn aanvullend op deze begroting de benodigde onderhoudsbudgetten voor de komende vijf jaar vastgesteld.

Met de aanleg, het beheer en onderhoud van het gemeentelijke groen versterken we het groene en rustieke karakter van Cranendonck. Groen speelt een belangrijke rol in het behouden van en versterken van de eigen uitstraling van elke kern. Daarnaast draagt een robuuste groenstructuur bij aan het behalen van onze duurzaamheids- en klimaatdoelstellingen, onder meer door het verminderen van hittestress en het bufferen van regenwater. Zo kunnen wij Cranendonck ook in de toekomst leefbaar houden voor alle inwoners. Product Openbaar groen maakt onderdeel uit van programma 1: Wonen + Leven.

Voor het onderhoud van het kapitaalgoed “groen” is het volgende kaderstellend:

• Notitie Beheer Openbare Ruimte 2025-2030
• Rijksregels vellen houtopstanden
• Zorgplicht bomen (Boomveiligheidscontroles en beheer) 
• Groenvisie Cranendonck 2024

Kosten onderhoud 2026
Ieder jaar wordt een werkplan groen opgesteld. Aangezien groen een levend kapitaalgoed is, kunnen we geen meerjarenplanning hiervoor maken. De gemeentelijke bomen worden in een vaste cyclus van vier jaar gesnoeid.

Onderhoudsachterstanden
De huidige onderhoudsbudgetten zijn afgestemd op het behalen van het kwaliteitsniveau C in de openbare ruimte.  Momenteel behalen wij afwisselend niveau B en C. Deze variatie is voornamelijk toe te schrijven aan de weersomstandigheden en hoe hard het groen groeit hierdoor.

Vanaf medio 2026 zijn de snoeiachterstanden van ons bomenbestand weggewerkt.

Ontwikkelingen
In 2024 is een nieuwe groenvisie vastgesteld. Vanaf 2026 werken we op basis van het hierbij horende uitvoeringsplan groen, waarbij de nadruk ligt op klimaatadaptatie, soortenrijkdom, en een gezonde leefomgeving. We werken richting een robuust groennetwerk door onze gemeente.

De “Wegen” zijn een onderdeel van het programma 1: Wonen + Leven. De gemeente beschikt over een uitgebreid wegennet, bestaande uit verhardingen, wegmarkeringen, bermen, en zowel verharde als halfverharde en onverharde wegen. Om dit netwerk in goede staat te houden en waar nodig te verbeteren, is tijdig en continu onderhoud essentieel. Door effectief en voldoende onderhoud uit te voeren, wordt de levensduur van de verhardingen verlengd en de verkeersveiligheid verhoogd. Daarnaast draagt een goede afstemming met integrale projecten bij aan het aantrekkelijker woon- en leefklimaat. Ook de aanleg en het onderhoud van civieltechnische kunstwerken, recreatieve fietspaden, dorpskernen en rustlocaties spelen een belangrijke rol. Deze voorzieningen stimuleren recreatie, toerisme en economische ontwikkelingen binnen de gemeente.

Voor het onderhoud van de kapitaalgoederen “wegen” is het volgende kaderstellend:

• IBOR Plan Cranendonck 2026-2030, vastgesteld door de Raad in 2025.  Hierin staat het gewenste kwaliteitsniveau beschreven.
• Beheerplan wegen 2026-2030, vastgesteld door het college in 2026.
• Masterplan Mobiliteit 2040
• Wet- en regelgeving zoals:
  • De Wegenwet en Wegenverkeerswet
  • Risico- en schuldaansprakelijkheid
  • Wet milieubeheer, Besluit bodemkwaliteit en Geluid
  • Duurzaamheid
• De kwaliteit van de wegen is mede vormgegeven op basis van de CROW (Centrum voor Regelgeving in de Grond-, Wegen- en Waterbouw) richtlijnen.

Kosten onderhoud in 2026
Het ”Beheerplan wegen 2026- 2030” gemeente Cranendonck vormt de basis voor het plannen van onderhoud aan de wegen, zowel voor dagelijks onderhoud (DO) als voor groot onderhoud (GO). De kwaliteit van wegen verandert voortdurend, bijvoorbeeld door weersinvloeden of zwaar verkeer. Daarom worden de wegen regelmatig geïnspecteerd. Op basis van deze gegevens worden jaarlijks de onderhoudsmaatgelen vastgesteld. De gemeente hanteert kwaliteitsniveau C als norm. Voor hoofdwegen en dorpscentra wordt gestreefd naar het hogere niveau   C-plus. Onderhoud wordt afgestemd met andere werkzaamheden, zoals rioleringen, reconstructies en verkeersmaatregelen, om efficiënt te werken en overlast te beperken.

Naast het reguliere dagelijkse en groot onderhoud worden op basis van aanvullende verhardingsonderzoeken en technische adviezen de jaarlijkse vervangingsinvesteringen vastgesteld. Deze investeringen worden jaarlijks ter goedkeuring opgenomen in de begroting. De bijbehorende kapitaallasten worden gedekt vanuit de begroting gereserveerde investeringsruimte voor het beheer van het openbare gebied. Op deze manier wordt structureel voorzien in de instandhouding en kwaliteit van de verhardingsinfrastructuur.

Geplande projecten in het uitvoeringsprogramma wegen 2026 zijn: 

•    Geuzendijk Budel
De Geuzendijk in Budel, het traject tussen de rotonde Randweg-Oost en de gemeentegrens met Weert wordt grondig aangepakt. Bij dit project worden de bestaande verhardingen vervangen en vindt groot onderhoud plaats. Om de verkeersveiligheid te verbeteren wordt het project afgestemd met Verkeer. De totale projectkosten worden geraamd op € 625.000,-. 

•    Meidoornstraat Maarheeze
De Meidoornstraat in Maarheeze krijgt in 2026 een grondige opknapbeurt. In het kader van groot onderhoud worden de verouderde verhardingen vervangen. De kosten van dit project worden geraamd op € 160.000,-.

•    Gastelseweg Budel fase 3
Integraal rioleringsproject met wegen en groen. Gelijktijdig met het rioleringsproject wordt de Gastelseweg in Budel, gedeelte Kerkstraat tot nabij De Wieken, opnieuw ingericht met nieuwe verhardingen en aanvullend groen. De kosten voor wegen en groen worden voor het project op € 128.000,- geraamd.

•    Brunellastraat, Weegbreestraat en Hermelijnstraat Maarheeze
Integraal rioleringsproject met wegen. Gelijktijdig met het rioleringsproject worden de Brunellastraat, Weegbreestraat en Hermelijnstraat in Maarheeze opnieuw ingericht met nieuwe verhardingen. De kosten voor wegen worden voor het project geraamd op € 190.000,-.

•    Infrastructurele verbeteringen smalle wegen 2026
Op basis van het uitvoeringsprogramma worden infrastructurele maatregelen getroffen om smalle wegen beter geschikt te maken voor het hedendaagse, zwaardere en bredere landbouw- en vrachtverkeer. De werkzaamheden bestaan uit het aanbrengen van bermverhardingen en het verbeteren van de afwatering langs deze wegen. Deze aanpassingen dragen bij aan de verkeersveiligheid, verminderen schade aan de wegbermen en verbeteren de doorstroming van het verkeer. Voor 2026 is onder andere de Schoordijk, gelegen tussen de komgrens en de Randweg - Oost, opgenomen in het programma. De geraamde kosten voor het aanbrengen van bermverhardingen bedragen € 179.000,-. 

Onderhoud wegen
Het onderhoud aan de wegen kan onderverdeeld worden in:

• Het beheren en verzorgen van het dagelijks en groot onderhoud van het gemeentelijk wegennet en recreatieve fietspaden.
• Onderhouden en beheren wegmarkeringen en straatmeubilair
• Onderhoud van de civieltechnische kunstwerken. Uitvoering van rehabilitaties (vervangingen).
• Het uitvoeren van onderhoud aan de half- en onverharde wegen en paden.
• Beheer en onderhoud van de bermen.
• Het afhandelen van meldingen en calamiteiten.

Onderhoudsachterstanden

Er zijn momenteel geen achterstanden in het onderhoud. In de meerjarenplanning wordt het onderhoud zorgvuldig afgestemd op geplande reconstructies, verkeersmaatregelen, rioleringsprojecten en werkzaamheden van nutsbedrijven, zodat een integrale en efficiënte uitvoering mogelijk is.

Openbare verlichting verbetert de leefbaarheid, de sociale- en verkeersveiligheid. Een belangrijk aandachtspunt is ook duurzaamheid en energiebesparing. Het product Openbare Verlichting maakt onderdeel uit van programma 1: Wonen + Leven.

Voor het onderhoud van het kapitaalgoed ‘elektrische installaties’ is het volgende kaderstellend:

• Notitie Beheer Openbare Ruimte 2021-2025, vastgesteld door de Raad in 2020. Hierin staat het gewenste kwaliteitsniveau beschreven.
• Richtlijn NPR 13201 (Nederlandse Praktijk Richtlijn voor de kwaliteitscriteria van openbare verlichting).
• Nieuwe ontwikkelingen in de woonkernen. 
• Nationaal energie-/klimaatakkoord.

Kosten onderhoud 2026
Binnen de vastgestelde kaders (zoals hierboven benoemd) wordt onderhoud gepleegd aan de openbare verlichting. Bij storingen of defecten welke zijn geconstateerd door inwoners of ons zelf wordt dit verholpen. Het huidige budget is voldoende voor dergelijk onderhoud.

Verduurzaming (verLEDding) van de openbare verlichting 2026
Er wordt gewerkt aan energiebesparing volgens het energieakkoord. De vervangingsinvesteringen voor verLEDding van de openbare verlichting worden in de nieuw te maken investeringsprogrammanotitie “Beheer Openbare Ruimte” opgenomen. Deze uitkomsten zullen dan in de begroting voor 2027 en verder worden opgenomen.

Onderhoudsachterstanden
Er zijn geen onderhoudsachterstanden.

Spelen is voor kinderen van groot belang voor hun lichamelijke en geestelijke ontwikkeling. Daarnaast nodigt een veilige openbare speelruimte uit tot actief bewegen. Product Speelvoorzieningen maakt onderdeel uit van programma 1: Wonen + Leven.

Voor het onderhoud van het kapitaalgoed ‘speelvoorzieningen’ is het volgende kaderstellend:

• Veiligheid van de speeltoestellen wordt getoetst aan de hand van wettelijke richtlijnen.

Kosten onderhoud 2026
De jaarlijkse inspecties en de daaruit voortvloeiende onderhoudswerkzaamheden kunnen binnen het onderhoudsbudget worden betaald. 

Onderhoudsachterstanden

Er zijn geen onderhoudsachterstanden.

Ontwikkelingen 2026
We blijven in gesprek met de kernen waar vanuit het gedachtegoed vitale gemeenschappen initiatieven worden ingestoken. In 2026 zal een aanzet worden gedaan voor een nieuw beleid op spelen, zodat dit meer in lijn gaat komen met de huidige maatschappij.

Alle inwoners en bedrijven in de gemeente Cranendonck hebben baat bij een goed en functioneel rioolstelsel uit oogpunt van volksgezondheid, voorkomen van wateroverlast en milieubescherming. Daarnaast draagt doelmatige inzameling en verwerking van hemelwater bij tot een aangenaam woonklimaat met een groen karakter. “Riolering & Water” maakt onderdeel uit van programma 1: Wonen + Leven.

Voor het onderhoud van de kapitaalgoederen ‘riolering & water’ is het volgende kaderstellend:

• De Wet milieubeheer (afvalwaterzorgplicht)
• Waterwet (hemelwater- en grondwaterzorgplicht)
• Water en Rioleringsplan (WRP) 2026-2030

Kosten onderhoud in 2026
In het Water en rioleringsplan 2026-2030 is weergegeven hoe de gemeente haar zorgplichten de komende planperiode vorm zal geven. De kosten die hiermee gepaard gaan zijn ook in het plan verwerkt. In het vastgestelde WRP  zijn de lasten en inkomsten voor het product riolering onderbouwd voor de periode 2026-2030

Onderhoudsachterstanden
Er zijn geen onderhoudsachterstanden. In de meerjarenplanning stemmen we het onderhoud integraal af op de geplande reconstructies wegbeheer, verkeersmaatregelen en werkzaamheden nutsbedrijven. 

Uitvoering projecten ter verbetering van kapitaalgoederen
Conform het WRP 2026-2030 voeren we naast dagelijks onderhoud  vervangings- en verbeteringsinvesteringen uit.  Geplande projecten in het uitvoeringsprogramma riolering 2026 zijn: 

• Gastelseweg Budel Fase 3                                                                                                                                                                                                                                                                                                   Integraal rioleringsproject met wegen en groen. In het gedeelte van de Gastelseweg tussen de Kerkstraat en De Wieken vervangen we het rioolstelsel en ontvlechten van hemelwater wat valt op de openbare ruimte. Gelijktijdig vervangen we de bestrating en aanvullend groen.                                                                                                Voor riolering zijn de kosten voor het project geraamd op  € 1.193.970,-.                                                                                                                
• Brunellastraat, Weegbreestraat, Hermelijnstraat en Puttenstraat Maarheeze                                                                                                                                                                                  Integraal rioleringsproject met wegen.  In de Brunellastraat, weegbreestraat en Hermelijnstraat verlengen we de levensduur van het rioolstelsel en in het gehele projectgebied ontvlechten we het hemelwater. Gelijktijdig richten we het gebied in met nieuwe bestrating.  Voor riolering zijn de kosten voor het project geraamd op € 757.647.

De gemeente verzorgt het beheer en onderhoud van de gemeentelijke gebouwen. De gemeentelijke gebouwen zijn onderdeel van programma 1: Wonen + Leven en programma 2: Economie + Ondernemen.
Voor het onderhoud van het kapitaalgoed ‘gebouwen’ is het volgende kaderstellend:

•    Nota gemeentelijke gebouwen, vastgesteld september 2016.
•    Gebouwen dienen te voldoen aan de wettelijke eisen.
•    De Raad heeft op 29 september 2020 het MJOP 2020 –2034 vastgesteld. Daarmee is het MJOP mede kaderstellend.

Kosten onderhoud 2026
De middelen voor dagelijks onderhoud worden uit de exploitatie bekostigd. De middelen voor meer jaren onderhoud (MJOP) worden uit de voorziening onderhoud gebouwen onttrokken. In het Meerjarig Onderhoudsplan 2020-2034 is de Meerjarenplanning van de voorziening onderhoud gebouwen bijgesteld. De extra lasten die voortvloeien uit het MJOP 2020-2034 zijn opgenomen in deze begroting.

Ontwikkelingen 2026
Binnen het team Openbare Ruimte krijgt het cluster Vastgoed in 2025 en 2026 vorm, waardoor de grip op vastgoed wordt versterkt. De basis wordt op orde gebracht waarmee ook wordt gekeken naar de Meerjarenonderhoudsplanning (MJOP) 2020-2034 en Duurzaamheidsmeerjarenplannen (DMOP). Na het MJOP en DMOP volgen de investeringsplannen (MJIP). De MJIPs geven aan welke investeringen nodig zijn bij vervanging en/of renovatie.  Voor een Meerjaren Investeringsplan (MJIP) is een totaalbudget van € 80.000,- beschikbaar gemaakt om dit op te (laten) stellen. Dit project zal in 2026 plaatsvinden. De dekking vindt plaats uit reserve verduurzaming gemeentelijke gebouwen.

De sportaccommodaties maken deel uit van programma 3: Toerisme + Recreatie. De gemeente wil een gevarieerd aanbod aan sportactiviteiten ondersteunen. Hierbij wordt momenteel de verantwoordelijkheid voor beheer en onderhoud van de accommodaties zoveel mogelijk bij de gebruikers (lees: verenigingen) neergelegd.

Voor het onderhoud van het kapitaalgoed ‘sportaccommodaties’ is het volgende kaderstellend:

• Geactualiseerd MJOP/MJIP (opgesteld in 2025, nog vast te stellen door college en raad) 
• Jaarlijkse nulmeting van de voetbalvelden inclusief onderhoudsadvies.

De voetbalverenigingen doen het beheer en onderhoud van de velden in eigen beheer met een bijdrage vanuit de gemeente. In 2025 en 206 wordt geëvalueerd samen met de verenigingen of dit nog steeds de manier is om het beheer en onderhoud op een juiste manier te doen. Er is in de huidige tijd steeds meer specialistische kennis benodigd om het onderhoud goed te doen. Met de evaluatie kan worden bepaald in hoeverre we de zelfredzaamheid bij voetbalverenigingen kunnen blijven handhaven. Ook omdat de verenigingen te kampen hebben met een vrijwilligersterugloop.

Kosten onderhoud 2026
De onderhoudskosten voor de sportaccommodaties worden verwerkt in het meerjarig onderhoudsplan van de sportaccommodaties.

Het dagelijks en groot onderhoud van de bouwhallen is via de huur-, gebruiksovereenkomst belegd bij de verenigingen.

Ontwikkelingen 2026
De sportaccommodaties in de gemeente voldoen aan de geldende veiligheidsnormen. Hierop vindt jaarlijks een controle plaats. Vanaf 2026 worden de afspraken met sportverenigingen vereenvoudigd en duidelijker gecommuniceerd, zodat voor iedereen helder is wat de verantwoordelijkheden zijn. Hiermee gaan we starten bij onze grote verenigingen maar we willen ernaartoe dat dit geldt voor alle betrokken verenigingen binnen de gemeente.

Tractie (rollend materieel gemeentewerf en gemeentehuis) is een onderdeel van de gemeentelijke kapitaalgoederen. De tractie wordt gebruikt voor de diversen producten, zoals beheer en onderhoud van openbare groen, sport, riool, openbare gebouwen en evenementen.

Het wagenpark is aan zijn technische levensduur waardoor we over gaan tot vervanging hiervan. In 2025 is middels een aanbesteding een leasecontract afgesloten waarin meerdere gemeenten, waterschappen en GGD hebben meegedaan. Middels dit leasecontract zal het wagenpark vervangen gaan worden. Uitlevering van het wagenpark zal deels in 2025 en deels in 2026 gebeuren.

Hierbij worden voor de aanschaf de volgende kaders meegenomen:

• Tractiemiddelen dienen betrouwbaar in de bedrijfsvoering en veilig te zijn. Tractiemiddelen dient te voldoen aan de wettelijke eisen.
• Tractiemiddelen zijn elektrisch, mits dit past in het gebruik (technisch) ervan.

Kosten onderhoud 2026
Het onderhoud van de leasewagens is meegenomen in het leasebedrag. Voor de andere tractie die nog niet is vervangen hoeft geen extra middelen aangevraagd te worden, dit past binnen het huidige budget.

Ontwikkelingen 2026
In 2026 zal een deel van de tractie worden uitgeleverd. Dan zal in 2027 de graaflaadcombinatie (JCB) en wat kleinere zaken worden vervangen om zo goed te kunnen blijven functioneren.

De gemeente levert een financiële bijdrage aan diverse instellingen en verenigingen in de vorm van subsidies. De subsidies zijn verwerkt in de programma’s van de programmabegroting 2025. In totaal gaat het om een bedrag van circa € 4,5 miljoen. In deze paragraaf subsidies is het totaalbeeld van de subsidies opgenomen.

Subsidie is ‘de aanspraak op financiële middelen, door een bestuursorgaan verstrekt met het oog op bepaalde activiteiten van de aanvrager, anders dan als betaling voor aan het bestuursorgaan geleverde goederen en diensten’ (artikel 4:21 van de Awb).

De Awb eist dat gemeenten de grondslag voor het verstrekken van subsidie vastleggen in een algemeen verbindend voorschrift (= subsidieverordening), dat door de raad is vastgesteld. Hierop zijn vier uitzonderingen mogelijk:

1. Subsidies die worden verleend in afwachting van de totstandkoming van een wettelijk voorschrift. Het wettelijk voorschrift moet dan binnen een jaar tot stand zijn gekomen;
2. Subsidieregelingen die door de Europese Unie zijn vastgesteld;
3.  Indien de begroting de subsidieontvanger specifiek vermeldt en het bedrag aangeeft waarop de subsidie ten hoogste kan worden vastgesteld (subsidieverstrekking op basis van een begrotingspost);
4. Eenmalige subsidies, mits deze voor ten hoogste vier jaren wordt verstrekt.

Bij bovenstaande uitzonderingen blijft gelden dat de procedure voor subsidieverstrekking moet voldoen aan de bepalingen van de Algemene wet bestuursrecht. Ook is het uitgangspunt dat de subsidie moet worden verstrekt voor een doel dat bijdraagt aan de realisatie van gemeentelijke beleidsdoelstellingen. Er zijn diverse soorten subsidies, elk met eigen kaders en richtlijnen:

1. Stimuleringssubsidies: een eenmalige subsidie voor een activiteit/activiteiten met een eenmalig of experimenteel karakter; of een eenmalige subsidie voor activiteiten waarvan het college heeft aangegeven dat ze die wil stimuleren.
2. Budgetsubsidies: een subsidie voor activiteiten die bij voortduring dan wel periodiek (één jaar of langer) plaatsvinden en die op grondslag van meetbare activiteiten wordt verleend aan (professionele) organisaties, waarbij een uitvoeringsovereenkomst met de organisatie kan worden gesloten.
3. Accommodatiesubsidie: een subsidie die bijdraagt aan de kosten van een accommodatie.
4. Activiteitensubsidie: een subsidie voor activiteiten die bijdragen aan gemeentelijke beleidsdoelen en bij voortduring dan wel periodiek (één jaar of langer) plaatsvinden waarmee de gemeente aangeeft het aanbod van bepaalde activiteiten door een organisatie van belang te vinden.
5. Basissubsidies: optelsom van activiteiten- en accommodatiesubsidie.

Het beleid met betrekking tot subsidies is vastgelegd in het subsidiebeleid, de subsidieverordening van de gemeente Cranendonck en bijbehorende nadere subsidieregels 2022. In 2021 is de Algemene subsidieverordening Cranendonck 2021 vastgesteld. In deze subsidieverordening zijn onder andere begripsbepalingen geactualiseerd en is de datum van indienen van de vaststelling en de aanvraag aangepast. De nadere regels zijn een bevoegdheid van het college.

Het subsidiebeleid geeft weer welke uitgangspunten de gemeente hanteert bij de toepassing van het instrument subsidie. Deze uitgangspunten vormen het kader voor de uitwerking van de subsidieverordening en de subsidieregels.

In de subsidieverordening staat de procedure van aanvraag, verlening, verantwoording en vaststelling van subsidies inclusief hieraan gekoppelde voorwaarden. Ook zijn er de administratieve verplichtingen (termijnen, te overleggen bewijsstukken, etc.) in opgenomen. Basis voor de verordening zijn de bepalingen zoals opgenomen in de Algemene wet bestuursrecht.

In de nadere regels, aangepast in 2022, wordt aangegeven hoe de hoogte van de subsidie wordt berekend en aan welke eisen en verplichtingen een aanvrager moet voldoen.

De gemeente streeft voor de diverse beleidsterreinen specifieke doelstellingen na. Subsidie wordt ingezet als middel om bepaalde maatschappelijke doelstellingen te behalen, bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen te stimuleren. De doelstellingen zijn uitgewerkt en vastgelegd in diverse beleidsplannen. Daarnaast wordt aangesloten op de strategische visie. De volgende algemene doelstellingen kunnen worden genoemd:

• Wonen en leven: de gemeente biedt de mogelijkheid om burgers in elke kern samen te laten komen. Hierdoor versterken we de sociale cohesie. Onze burgers wonen in een omgeving waarbij ze tevreden zijn over het beheer van de openbare ruimte;
• Kunst en cultuur: de gemeente biedt haar inwoners de mogelijkheid kennis te maken met en deel te nemen aan (lokale) kunst- en culturele activiteiten. Onderdeel hiervan is het behoud van de eigen identiteit van Cranendonck;
• Sport: de gemeente biedt haar inwoners, met speciale aandacht voor jeugd en mensen met een beperking, de mogelijkheid kennis te maken met en deel te nemen aan een gevarieerd aanbod aan sport- en beweegactiviteiten;
• Zorg: de gemeente stimuleert dat inwoners, van jong tot oud, zich kunnen ontplooien en verantwoordelijkheid nemen. Inwoners doen mee in de samenleving.

De gemeente Cranendonck werkt met een subsidieplafond. Dit subsidiebudget is het bedrag dat gedurende een subsidiejaar ten hoogste beschikbaar is voor verstrekking van basis- en stimuleringssubsidies. Het subsidiebudget kent een plafond dat voor 2026 wordt vastgesteld op € 589.099,-. Dit is het plafond van 2025 is verhoogd met een index van 2%.  Jaarlijks is er maximaal € 20.000,- binnen het totale subsidiebudget beschikbaar voor stimuleringssubsidies. Bij een subsidieplafond worden subsidies verstrekt zolang er middelen beschikbaar zijn. Als het budget op is, wordt een subsidieverzoek in principe afgewezen. Voor de manier waarop de middelen worden verdeeld, zijn nadere (subsidie)regels vastgesteld.

Vanwege de huidige manier van subsidiëren, op basis van maatschappelijke doelstellingen, ondernemen verenigingen extra activiteiten om aan meer maatschappelijke doelstellingen een bijdrage te kunnen leveren en daarmee meer subsidie ontvangen. Hiermee lijkt het subsidiebeleid een gewenst effect te behalen, namelijk de bijdrage aan de doelstellingen van gemeentelijk beleid.

Financieel overzicht subsidies

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de subsidiebedragen zoals voorgesteld voor de begroting 2026. Hierbij is uitgegaan van de voorlopig toegekende bedragen over 2025.

Budgetsubsidies vallen alleen onder de werking van het subsidiebeleid voor zover het gaat om de toepassing van aanvraag- en afhandeltermijnen. Inhoudelijk wordt per budgetgesubsidieerde instelling de subsidie bepaald. Er zijn geen algemeen geldende criteria voor deze instellingen (bijvoorbeeld voor het berekenen van de subsidie), zodat ook geen sprake is van een algemeen geldend subsidieplafond voor budgetsubsidies.

Bij het uitvoeren van gemeentelijke processen en het nastreven van doelen heeft de gemeente te maken met een scala aan risico’s. Deze paragraaf geeft aan hoe robuust de gemeentelijke begroting bestand is om onvoorziene financiële tegenvallers op te kunnen vangen zonder dat het beleid daarvoor veranderd hoeft te worden. Daarvoor is het noodzakelijk een goed inzicht te krijgen in de omvang van de risico’s en de aanwezige weerstandscapaciteit.

Volgend op de uitgebreide risico-inventarisatie die heeft plaatsgevonden en de vertaling daarvan naar ons weerstandsvermogen, vraagt het managen van geïdentificeerde, maar zeker ook nieuwe risico’s om continue aandacht. Managen in die zin dat gefundeerde beslissingen worden genomen om nadelige effecten bij het optreden van risico’s te verminderen dan wel te elimineren. Zo kunnen risico’s worden voorkomen of verminderd, kan beleid worden aangepast en kan ook worden besloten om risico’s op verantwoorde wijze te accepteren.

Bij het verder door ontwikkelen van risicobeheersing hoort ook extra en toenemende aandacht voor risico’s als fraude, cybercriminaliteit, corruptie, ondermijning en niet-integer handelen. Naast beheersing via ‘technische’ controles gaat het hier vooral om gedrag van mensen. Een manier om vooral dit laatste beter te begrijpen kan aan de hand van de fraudedriehoek worden uitgelegd.

Gelegenheid: krijg ik de kans om te frauderen door hiaten in onze processen/computersystemen? Wat is de pakkans? 
Druk/motivatie: wat is de (achterliggende) reden om te frauderen? Word ik door iemand gedwongen, heb ik geld nodig, is het de kick of uitdaging om te zien wat er kan, etc. 
Rationalisatie: kan ik de handeling voor mezelf goedpraten (ik verdien meer dan dat ik krijg, niemand mist het, ik betaal het wel terug)?

Iedereen die te maken heeft met onze gemeente moet erop kunnen vertrouwen dat wij op een betrouwbare, eerlijke en zorgvuldige manier zaken doen. Als organisatie beschikken we over een breed scala aan zogenaamde soft controls waaronder het afleggen van de ambtseed/-belofte, de eis van een verklaring van goed gedrag en een vastgestelde regeling en gedragscode o.a. op het gebied van nevenwerkzaamheden en financiële belangen.
Daar is sinds 2024 de fraude-risicoanalyse aan toegevoegd waarmee via een selecte steekproef 30 medewerkers  worden bevraagd op hun ervaring met 10 organisatiekenmerken die van invloed kunnen zijn op een verhoogd of verlaagd frauderisico. De aandachtspunten die hieruit naar voren komen worden door concerncontrol opgepakt.

Bij het inventariseren van risico’s is het van belang om een onderscheid te maken tussen jaarlijks terugkerende risico’s en risico’s die specifiek zijn voor een bepaald jaar. Er zijn risico’s, zoals onzekerheden ten aanzien van de hoogte van de algemene uitkering, die van invloed zijn op het beleid van de gemeente, die elk jaar voorkomen en daarmee structureel van aard zijn. Dit betekent echter niet dat de kans op het risico en het financieel gevolg bij het voorkomen van het risico elk jaar hetzelfde is. Deze risico’s worden elk jaar opnieuw gekwantificeerd. 
 
Daarnaast zijn er risico’s die specifiek zijn voor een bepaald jaar, omdat er in dat jaar bijvoorbeeld een project loopt dat risico’s met zich meebrengt. Dit soort risico’s, zoals vertraging van een project door externe omstandigheden, moet elk jaar opnieuw in beeld worden gebracht. Bepaalde ontwikkelingen, spelen niet elk jaar en zijn daardoor enkel in bepaalde jaren een risico.  
 
Het risicoprofiel verschilt hierdoor van jaar tot jaar. Niet alleen de risico’s verschillen qua kans en impact, maar ook de benodigde weerstandscapaciteit verschilt per jaar.  
 
Naast jaarlijkse, structurele risico’s en specifieke risico’s per jaar zijn er ook nog risico’s die niet te kwantificeren zijn. Hierbij gaat het om risico’s die niet uit te drukken zijn in financiële middelen, maar waar we wel rekening mee moeten houden.  Daarbij gaat het om risico's in de kwaliteit van dienstverlening, juridische procedures, ICT applicaties, HRM processen en dergelijke.

De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit de middelen en mogelijkheden die de gemeente heeft om niet begrote kosten, die onverwacht en substantieel zijn, op te vangen. Hierbij kan een onderscheid worden gemaakt tussen incidentele en structurele weerstandscapaciteit. Incidentele weerstandscapaciteit is het vermogen om calamiteiten en andere eenmalige tegenvallers op te kunnen vangen, zonder dat dit invloed heeft op de uitvoering van taken op het huidige niveau. Structurele weerstandscapaciteit omvat de middelen die permanent ingezet kunnen worden om tegenvallers in de lopende exploitatie op te vangen, zonder dat dit ten koste gaat van de uitvoering van de programma’s. Hoe groot de totaal minimaal beschikbare weerstandscapaciteit moet zijn, is afhankelijk van de risico’s die de gemeente loopt.  

De beschikbare incidentele weerstandscapaciteit is opgebouwd uit de volgende onderdelen: 

• De algemene reserve voor enerzijds het opvangen van risico’s waarvoor geen voorziening is getroffen zonder dat de uitvoering van het reguliere beleid van de gemeente wordt verstoord (= ondergrens) en anderzijds een vrij aanwendbaar deel. 
• Vanuit het BBV is de gemeente verplicht om een post ‘onvoorziene uitgaven’ op te nemen in de begroting. Deze post is bedoeld voor het opvangen van onvoorzienbare, niet uitstelbare en onontkoombare uitgaven.  
• De vrij aanwendbare bestemmingsreserves zijn reserves waaraan de gemeente een bepaalde bestemming heeft gegeven. Er is echter voor gekozen om de vrij aanwendbare bestemmingsreserves niet mee te nemen in de beschikbare weerstandscapaciteit. Aanwending van deze reserves kan namelijk negatieve gevolgen hebben voor bestaande voorzieningen. 
• Stille reserves bestaan uit het verkoopresultaat (verkoopopbrengst minus lagere boekwaarde) van bijvoorbeeld groenstroken, gronden, gebouwen en aandelen, voor zover de verkoop binnen één jaar te realiseren is, de verkoop niet leidt tot een gat in de begroting en de verkoop de taakuitoefening van de gemeente niet aantasten. Omdat deze stille reserves moeilijk te kwantificeren zijn bij het bepalen van de beschikbare weerstandscapaciteit is besloten om dit niet mee te nemen.
• De algemene reserve grondexploitatie (ARG) beschouwen we vanaf 2024 niet langer als onderdeel van de algemene weerstandscapaciteit. Deze reserve is weliswaar onderdeel van ons eigen vermogen maar reserveren we nu specifiek voor het opvangen van risico’s met betrekking tot de grondexploitatie. Voor een verdere toelichting verwijzen we naar de paragraaf grondbeleid.  

Naast de incidentele weerstandscapaciteit, heeft de gemeente nog de mogelijkheid om de structurele weerstandscapaciteit te verhogen. Er is namelijk een deel onbenutte belastingcapaciteit: bij het heffen van de OZB zitten we op dit moment nog niet aan de maximaal te heffen belasting. Hier zit nog ruimte voor de gemeente, waardoor het deel uit maakt van de beschikbare weerstandscapaciteit. Indien het nodig is, kan de OZB verhoogd worden, zodat risico’s opgevangen kunnen worden. 

Om te bepalen of het weerstandsvermogen voldoende is, is naast de beschikbare weerstandscapaciteit ook inzicht nodig in de benodigde weerstandscapaciteit. Om de benodigde weerstandscapaciteit te bepalen, zijn de risico’s die onze gemeente loopt organisatie-breed in kaart gebracht. Bij elk risico dat is genoemd in de inventarisatie, is aangegeven wat het risico inhoudt, wat de gevolgen zijn mocht het risico zich voordoen, welke beheersmaatregelen er eventueel genomen zijn en wat de geschatte maximale financiële gevolgen zijn (de impact). Op basis van deze analyse is de benodigde weerstandscapaciteit bepaald.

Een op Cranendonckse risico’s afgestemd weerstandvermogen
In de jaarstukken 2024 is voor de laatste keer gerapporteerd over de top 10 aan risico’s die enerzijds een reële kans hebben dat ze zich voordoen en waarmee anderzijds dan ook substantiële financiële gevolgen zijn gemoeid. De risico’s zijn in het kader van deze begroting opnieuw organisatie-breed in kaart gebracht.
Ten opzichte van de gepresenteerde risico’s in de jaarstukken 2024 heeft

De tabel toont risico’s met interne of externe oorzaak en risico’s van meer operationele aard. Als je met wat afstand kijkt naar deze top 10, dan zou je die kunnen categoriseren in:
1.    De financiële afhankelijkheidspositie van het rijk en met name het achterblijven van aantoonbaar noodzakelijke compensatie.
2.    De zorg voor de veiligheid van onze informatie als gevolg van de toename aan cyberaanvallen op overheidsorganisaties.
3.    Risico’s op het gebied van inflatie en rente, voornamelijk veroorzaakt door geopolitieke ontwikkelingen.
4.    Op zich staande risico’s: exploitatie gemeenschapshuizen, arbeidsmarkt, financiën gemeenschappelijke regelingen en bodemsanering/opruimen drugslozingen.

Naast de financieel gekwantificeerde risico’s zijn er ook risico’s die niet meteen in geld zijn uit te drukken, doch die wel behoorlijk impact kunnen hebben. Denk hierbij aan risico’s als imagoschade, kwaliteit van dienstverlening maar ook veiligheidsrisico’s, juridische procedures, ICT-applicaties, HRM-processen enzovoorts.

Als we kijken naar de sturing op de risico’s heeft het weinig zin om flink te sturen op risico’s met een kleine impact en een kleine kans. Om gestructureerd om te gaan met risico’s en te focussen op risicobeheersing richten we ons op de risico’s boven de € 200.000,- en die een kans van 50% of meer hebben dat ze voor komen.  
 
Conclusie: Op dit moment is ons weerstandsvermogen uitstekend. Met beschikbare weerstandscapaciteit kunnen we alle risico's 4 keer opvangen. 
 
Het weerstandsvermogen wordt berekend aan de hand van de beschikbare en benodigde weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit is  € 16.649.000,-. Hier staat een benodigde weerstandscapaciteit tegenover van € 4.180.000,-. Dit is de optelsom van alle risico’s die zijn geïnventariseerd (en dus niet alleen de hiervoor gepresenteerde top 10). Verder nemen we ook naar beheersmaatregelen waardoor de risico’s zijn verkleind of de risico’s zijn niet meer actueel.  
Zoals eerder vermeld focussen we sinds een aantal jaren op een brede risico-inventarisatie. In de aankomende jaren vindt een verdere kwaliteitsverbetering plaats ten aanzien van de beoordeling en inschatting van de risico’s en wordt ook bepaald hoe Cranendonck om moet gaan met de situatie waarin verschillende risico’s tegelijk voordoen. In 2026 inventariseren we alternatieve methodes die een preciezere statistische berekening van kans x impact mogelijk maken. Statistisch gezien komen niet alle risico’s tegelijkertijd en in de volledige omvang voor terwijl we daar voor de berekening van de weerstandscapaciteit nu wel vanuit gaan. 

De kengetallen en hun beoordeling in samenhang zijn enerzijds bedoeld om de financiële positie inzichtelijker te maken. Anderzijds zijn de kengetallen bedoeld om gemeenten met elkaar vergelijkbaar te maken.

Het opnemen van deze kengetallen in de begroting past in het streven naar meer transparantie. Daarnaast stelt het de raad in staat om op een eenvoudigere manier inzicht te krijgen in de financiële positie en de baten en lasten van de gemeente. Deze kengetallen drukken namelijk de verhouding uit tussen bepaalde onderdelen van de begroting. Daarnaast maken de getallen inzichtelijk over hoeveel (financiële) ruimte de gemeente beschikt om structurele en incidentele lasten te kunnen dekken of opvangen. Hiermee geven ze inzicht in de financiële weerbaar- en wendbaarheid van de gemeentelijke begroting.

Wat betekenen deze financiële kengetallen in hun samenhang bezien?

De netto schuldquote geeft het niveau van de schuldenlast van de gemeente weer, ten opzichte van de  baten. Ook geeft het een indicatie van de druk op de rentelasten en de aflossingen op de exploitaties. Dit kengetal geeft aan hoeveel schuld een gemeente kan dragen. Vanaf 100% blijft te weinig leencapaciteit over om financiële tegenvallers op te vangen. Bij 130% of hoger is sprake van een zeer hoge schuld. Dit kengetal is gevoelig voor schommelingen in inkomsten.

Een hoge netto schuldquote hoeft niet per definitie een probleem te zijn: deze kan veroorzaakt zijn door afgesloten leningen die worden doorgeleend aan bijvoorbeeld woningcorporaties die op hun beurt weer jaarlijks aflossen. Om inzicht te krijgen in hoeverre sprake is van doorlenen wordt de netto schuldquote zowel in- als exclusief doorgeleende gelden weergegeven. Hierdoor wordt inzichtelijk wat het aandeel van verstrekte leningen is en wat dit betekent voor de schuldenlast.

Dit kengetal drukt het eigen vermogen uit als percentage van het totale vermogen en geeft daarmee inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Normaal bevindt de solvabiliteitsratio van een gemeente zich tussen de 20% en 50%. Bij een solvabiliteitsratio lager dan  20% moet de gemeente oppassen en is het bezit met veel schuld belast. Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe groter de weerbaarheid van de gemeente. 

De grondexploitatie kan een grote impact hebben op de financiële positie van de gemeente. De boekwaarde van de voorraden grond is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop. Terugverdienen betekent het aflossen van de schuld en het goedmaken van de rentelasten. Het kengetal geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de totale (geraamde) baten. Het is dus belangrijk om te kunnen bepalen of er een reële verwachting is of de grondexploitatie kan bijdragen in de verlaging van de schuld. De positie van onze gemeente is te kwalificeren als minst risicovol.

Voor de beoordeling van het structurele en reële evenwicht van de begroting is het ook van belang te kijken naar de structurele baten en structurele lasten. Hiervoor gebruiken we het kengetal structurele exploitatieruimte. Dit kengetal geeft aan hoe groot de structurele exploitatieruimte is.

Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten te dekken. Een begroting waarvan de structurele baten hoger zijn dan de structurele lasten is meer flexibel dan een begroting waarbij structurele baten en lasten in evenwicht zijn.

We voldoen aan de eis vanuit het financieel toezicht van een  structureel positief saldo voor het eerstvolgende begrotingsjaar.

De belastingcapaciteit geeft inzicht in de mate waarin een financiële tegenvaller in het volgende begrotingsjaar opgevangen kan worden en of er ruimte is voor nieuw beleid. Om deze ruimte te kunnen weergeven is een ijkpunt nodig. Er is gekozen om de belastingcapaciteit te relateren aan landelijk gemiddelde tarieven, ook omdat er behoefte is om inzicht te hebben in de lokale tarieven van omliggende gemeenten. De belastingcapaciteit wordt gerelateerd aan de hoogte van de gemiddelde woonlasten (OZB, rioolheffing en reinigingsheffing).  Bij de beoordeling van dit kengetal kan daarnaast worden vermeld welke ruimte er is ten opzichte van het te heffen tarief. 

De kengetallen afzonderlijk beschouwd hebben een beperkte informatiewaarde. Daarom bezien we ze in samenhang. Er is wel een algemeen aanvaarde, geen wettelijke vastgelegde norm voor elk kengetal.  In onderstaande tabel is die globale normering weergegeven.

De samenhang tussen solvabiliteit en de schuldquote ligt in het feit dat een hogere schuldquote de solvabiliteit kan beïnvloeden. Als een organisatie een groot deel van haar activa financiert met vreemd vermogen (hoge schuldquote), kan dit de financiële stabiliteit onder druk zetten, vooral als de rentelasten hoog zijn of als de organisatie  moeite heeft om aan zijn verplichtingen te voldoen. Een lage schuldquote kan daarentegen wijzen op een sterke solvabiliteit, omdat de organisatie minder afhankelijk is van externe financiering en dus minder risico loopt bij economische tegenslagen. De schuldquotes vallen binnen de categorie minst risicovol en de sovabiliteitsratio kenmerken we als neutraal. Daarnaast zijn de verwachtingen van de opbrengsten uit de grondexploitaties nog steeds  positief en zijn de mogelijke verliezen voorzien. We verwachten daarom uit de grondexploitaties resultaten die bijdragen en verdere verbetering van de schuldratio en het solvabiliteitsratio.

De structurele exploitatieruimte is voor 2026 en 2027 positief maar vanaf 2028 is sprake van een tekort, het “ravijnjaar” dat is verschoven van 2026 naar 2028. Dit is het directe gevolg kortingen op het gemeentefonds. En de keuze van het kabinet om vanaf 2026 te gaan werken met een nieuwe financieringssystematiek voor gemeenten en provincies. In het kader van het financieel beleid van Cranendonck hebben we voor de meerjarenbegroting  als uitgangspunt gehanteerd dat, wanneer als gevolg van de onzekere financieringssystematiek van het Rijk naar de gemeenten tekorten ontstaan, de laatste jaren van het meerjarenbeeld negatief mogen staan. Het aanvullen van de structurele exploitatieruimte door het inzetten van belastingcapaciteit is een politieke keuze, bijvoorbeeld ter dekking van nieuwe ambities. De kengetallen in samenhang bezien, is de algemene conclusie dat de financiële positie van de gemeente goed is.

In deze paragraaf wordt het financieringsbeleid verder toegelicht. Het doel van deze paragraaf is het verstrekken van informatie over en het inzichtelijk maken van het treasurybeleid, het beheersen van de financiële risico`s en het zorgen voor zo voordelig mogelijke renteresultaten.

De financieringsparagraaf gaat achtereenvolgens in op de volgende onderwerpen:

1. Ontwikkelingen
2. Kaderstelling
3. Rentevisie
4. Rentesystematiek
5. Financieringspositie
6. Leningenportefeuille
7. Kasgeldlimiet
8. Renterisiconorm
9. EMU-saldo

Met de invoering van de Wet Houdbare Overheidsfinanciën (Wet Hof) kregen het Rijk en de medeoverheden een gelijkwaardige inspanningsverplichting opgelegd om hun begrotingen binnen de EMU-norm te houden. Dit laatste houdt in dat er meer gestuurd dient te worden op liquiditeiten en de ruimte voor investeringen mede bepaald wordt door het EMU saldo.

De gemeente Cranendonck maakt op basis van de informatie uit de organisatie een integrale liquiditeitsplanning. Bij het aangaan van transacties op de geld- en kapitaalmarkt houden wij rekening met die liquiditeitsplanning en de kapitaalmarktrente.

De gemeente Cranendonck heeft de komende jaren een aantal grotere investeringen (o.a. Centrumplan Budel, de Schakel en de Schaapskooi, samen mee naar de A2 en rioleringsprojecten). Hierdoor is het noodzakelijk externe financiering aan te trekken. Wij beschikken over een meerjarige liquiditeitenplanning, waardoor het inzicht in geldstromen is verbeterd. Op grond van dat verbeterd inzicht kunnen potentiële financiële risico’s beperkt c.q. ondervangen worden en hebben we een beter inzicht in de financieringsbehoefte.

In de begroting 2026 wordt, evenals in de begroting 2025, gerekend met een rente omslagpercentage van 1,9%. Het omslagpercentage wordt onder andere gehanteerd om binnen de gemeente rentekosten van geldleningen te verrekenen. Ook de rente die wordt gerekend over eigen financieringsmiddelen bedraagt 1,9%.

De uitvoering van de financieringsfunctie vindt plaats binnen de kaders zoals die zijn vastgelegd in de Wet Financiering decentrale overheden (Wet Fido), de Wet Houdbare overheidsfinanciën (HOF) het besluit Begroting en Verantwoording (BBV), de regeling Uitzettingen en derivaten decentrale overheden (RUDDO), en in de financiële verordening en het treasurystatuut van de gemeente Cranendonck. In de vastgelegde kaders staan transparantie en risicobeheersing centraal.

Een visie omtrent de renteontwikkeling van de korte- en de lange termijn rente is een voorwaarde om de treasuryfunctie adequaat uit te oefenen. Door de huidige economische en politieke ontwikkelingen is het maken van een goede visie op de renteontwikkeling niet eenvoudig. Voor een rentevisie vertrouwt de gemeente op de publicaties en verwachtingen van de Europese Centrale Bank (ECB).

Als gesproken wordt over de rente van de ECB gaat het meestal om de zogenaamde refirente. De refirente is de rente die banken moeten betalen aan de ECB wanneer zij geld bij de ECB opnemen (de zogenaamde herfinancieringsrente). Deze rente was in september 2023  4,50% ., het hoogste renteniveau sinds jaren.  Door de rente te verhogen heeft de ECB ervoor gezorgd dat de economie wat vertraagt en dat de hoge inflatie is afgezwakt.  De inflatie  in de eurozone is inmiddels stabiel op het niveau van circa 2%.

De refirente (herfinancieringsrente) heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld:

11-06-2025    2,15%
23-04-2025    2,40%
12-03-2025    2,65%
05-02-2025    2,90%
18-12-2024    3,15%
23-10-2024    3,40%
18-09-2024    3,65%
12-06-2024    4,25%
20-09-2023    4,50%
02-08-2023    4,25%
21-06-2023    4,00%
10-05-2023    3,75%
22-03-2023    3,50%
08-02-2023    3,00%

De verwachting is dat de ECB de rente - door de afkoelende inflatie - laag zal houden om de economische groei stimuleren.

De situatie op de rentemarkt kan worden bezien op de lange en korte termijn. Als referentierente voor de korte markt (geldmarkt) wordt gewoonlijk de 3-maands Euribor (Euro Interbank Offered Rate) gebruikt. Voor de lange markt ofwel kapitaalmarkt fungeert het tarief van de 10-jaars staatslening als referentie.

De standen van de genoemde renteniveaus zijn op het moment van het opstellen van de paragraaf financiering:

3-maands Euribor: 2,029 % (bron: Euribor-rates 19 september 2025)

De 3-maands Euribor is het afgelopen jaar gedaald van 3,496% naar 2,029 %.

10-jaars staatsobligatie: 2,870 % (bron: IEX 12 september 2025).

Ten opzichte van vorig jaar ( 2,431%) is deze licht gestegen.

De praktijk leert dat gemeenten veelal geldleningen aantrekken voor een wat langere periode, met daaraan een langere rentevaste periode. Veelal valt de keuze op 20 of 25 jaar.

In de Kadernota 2026 hebben wij rekening gehouden met de dalende rente en voor het aantrekken van geldleningen op de kapitaalmarkt het rentepercentage voor de begroting 2026 naar beneden bijgesteld naar 2,75% (begroting 2025 3,25% ).

Er is altijd sprake van een risico dat de werkelijke rente uiteindelijk hoger uitvalt. In de risicobeheermatrix hebben we hiervoor rekening gehouden met een risicobedrag van € 100.000,-.

Als regel past de gemeente totaalfinanciering toe en als uitzondering financiert de gemeente op projectbasis. Van projectfinanciering is sprake als een lening specifiek is aangetrokken voor een project of (door)verstrekking (o.a. voor het project zonnepanelen). Van totaalfinanciering wordt gesproken als er geen verband is tussen de financieringsmiddelen en de activa die daarmee zijn verkregen.

Alle rentebaten en -lasten met betrekking tot de financiering worden vastgelegd binnen het taakveld treasury waarna het saldo wordt toegerekend aan de aanwezige vaste activa via de omslagrente. Vervolgens worden de kapitaallasten (rente + afschrijving), zoals die zijn berekend in de staat van activa toebedeeld aan de producten/taakvelden.

Deze werkwijze wordt in onderstaand schema weergegeven.

Bij de aanvang van het begrotingsjaar 2026 wordt een theoretisch financieringstekort van afgerond € 5,2 miljoen verwacht. Tenminste als alle voor de meerjarenraming opgenomen investeringen voor genoemde datum daadwerkelijk worden gerealiseerd. Dit betekent dat het beschikbare vermogen (reserves en voorzieningen, geldleningen) lager is dan de vaste activa. Een tekort aan eigen vermogen leidt ertoe dat financiering met vreemd vermogen noodzakelijk wordt. Dat brengt rentekosten met zich mee. De rentekosten zijn in de begroting geraamd. Het meerjarige beeld van de financieringspositie ziet er op basis van de huidige meerjarenbegroting als volgt uit:

De leningenportefeuille kan als volgt worden weergegeven:

Het doel van de kasgeldlimiet is conform de Wet Fido het beperken van de renterisico’s rond de kortlopende schulden. Dit betekent dat de kortlopende schulden maximaal 8,5% van het begrotingstotaal mogen bedragen zodat het risico van het op enig moment om moeten zetten naar langlopende financiering is beperkt. De kasgeldlimiet is als volgt berekend:

Het doel van de renterisiconorm is conform de Wet Fido het beheersen van de renterisico’s op langlopende schulden. Dit gebeurt door het aanbrengen van spreiding in de looptijden van de leningen. De jaarlijks verplichte aflossingen en de renteherzieningen mogen niet meer bedragen dan 20% van het begrotingstotaal. Hiermee wordt voorkomen dat op eenzelfde moment herfinanciering van leningen plaats dient te vinden tegen een op dat moment ongunstige rente waardoor de rentelasten snel zouden oplopen.

Binnen de Europese Unie is afgesproken dat het EMU-tekort van een land maximaal 3% van het BBP (Bruto Binnenlands Product) mag zijn. Het EMU-saldo is het saldo van de inkomsten en uitgaven van de overheid. Om inzicht te geven in het verwachte EMU-saldo van de lokale overheid is weergave van het saldo voor het nieuwe en eerstvolgende begrotingsjaar een verplicht onderdeel in de programmabegroting.

De ontwikkeling van het EMU-saldo van de gemeente Cranendonck vertoont het volgende beeld:

Op grond van het besluit “Begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV)” dient in de paragraaf “Lokale heffingen” in ieder geval de volgende onderdelen te worden vermeld:

De lokale heffingen hebben tot doel dat de gemeente door het verwerven van eigen middelen dekking vindt voor haar uitgaven in het kader van de uitvoering van de gemeentelijke taken waarbij de lastendruk voor de inwoners in een goede verhouding staat tot het niveau van de voorzieningen. Bovendien vindt door middel van de lokale heffingen sturing plaats op bepaalde doelstellingen, zoals het scheiden van afval en bewuster omgaan met water.

De gemeente is autonoom in het bepalen van de hoogte van de gemeentelijke heffingen. Het bedrag van een gemeentelijke heffing mag niet afhankelijk worden gesteld van inkomen, winst of vermogen. Dit wil zeggen dat het voor gemeenten niet is toegestaan om door middel van belastingverordeningen inkomenspolitiek te voeren.

In de Gemeentewet en in enkele bijzondere wetten is geregeld welke heffingen de gemeente aan haar inwoners en bedrijven mag opleggen. In de gemeente Cranendonck zijn de volgende verordeningen van toepassing:

Verordening op de heffing en invordering van:

• Afvalstoffenheffing
• Leges
• Lijkbezorgingrechten
• Marktgelden
• Onroerende Zaakbelastingen
• Reclamebelasting
• Rechten en precariobelastingen
• Rechten voor het innemen van standplaatsen
• Rioolheffing
• Toeristenbelasting

Bovenstaande verordeningen zijn te raadplegen op de website van de gemeente www.cranendonck.nl onder het tabblad wonen en leven bij het onderdeel “belastingen”. De gemeente Cranendonck heft geen hondenbelasting, forensenbelasting en parkeerbelasting. Bij de redactie van de belastingverordeningen gelden zoveel als mogelijk de modelverordeningen van de VNG als leidraad.

In deze paragraaf zijn de bestaande beleidsuitgangspunten en –voornemens betreffende belastingen opgenomen, toegelicht en vervolgens op hun uitkomsten geanalyseerd. Hierbij zijn voor de woonlasten en de toeristenbelasting de tarieven vermeld. Voor de hoogte van de belastingen, rechten en tarieven gelden de volgende uitgangspunten:

• Binnen de wettelijke kaders de leges berekenen met toepassing van het profijtbeginsel en streven naar zo veel als mogelijk kostendekkende tarieven. Het profijtbeginsel houdt in dat hoe meer iemand profijt heeft van de door de overheid geleverde prestaties, hoe meer belasting/rechten daarvoor betaald dient te worden.
• Daar waar mogelijk binnen de wettelijke kaders specificeren van de producten en diensten in de legesverordening.

Vergelijking tarieven 2025 met gemeenten van A2-samenwerking volgens Coelo:

* De verdeling van de lastendruk is als volgt: afvalstoffenheffing € 305, OZB € 474 en rioolheffing € 229

**Voor het rangnummer geldt dat nummer 1 de laagste woonlasten heeft. Coelo gaat uit van 355 gemeenten.

*** In Cranendonck is het vastrecht voor 1-persoons of meerpersoonshuishoudens gelijk. Het Coelo gaat bij afvalstoffenheffing voor meerpersoonshuishoudens uit van een ander aantal containerledigingen.

Lokaal belastinggebied

Al vele jaren bepleit de VNG, maar ook andere instellingen zoals Raad voor de financiële verhoudingen en de Raad van State, voor een lokaal belastinggebied dat qua omvang beter past bij de steeds grotere hoeveelheid taken en verantwoordelijkheden van gemeenten. De VNG pleit voor een uitbreiding van het gemeentelijk belastinggebied. Deze uitbreiding houdt in dat gemeenten meer inkomsten uit de eigen belastingheffing krijgen en tegelijkertijd minder uitkeringen van het Rijk ontvangen. Het gevolg hiervan zal zijn dat er meer verschillen tussen gemeenten ontstaan doordat de verschillende gemeenteraden lokaal andere afwegingen maken tussen inkomsten en uitgaven.

Per saldo hoeft een uitbreiding van het gemeentelijk belastinggebied niet tot stijging van de belastingdruk te leiden. Door de vermindering van de uitkeringen van het Rijk aan gemeenten heeft het Rijk minder uitgaven en kunnen de rijksbelastingen omlaag. De uitbreiding van het gemeentelijk belastinggebied zal wel leiden tot verschuiving van belastingdruk tussen individuele burgers en bedrijven. Gemeenten heffen de belastingen immers naar andere maatstaven dan het Rijk doet en de tarieven zullen per gemeente verschillen.

Momenteel wordt tussen rijk en gemeenten gesproken over een nieuwe of aangepaste financieringssystematiek. De wens is om per 2026 tot een nieuwe wijze van bekostigen te komen, waarbij verruiming van het lokale belastinggebied een te onderzoeken onderdeel is. Het rapport ‘Bepalen betekent betalen’ (2015) beveelt een significante uitbreiding van het gemeentelijk belastinggebied aan. Het gaat daarbij om autonome keuzes, niet om het bekostigen van rijksdoeleinden. 

Handreiking kostenonderbouwing VNG

Voorgeschreven is om de mate van kostendekking van de lokale heffingen toe te lichten. Hiervoor heeft de VNG een handreiking opgesteld. In deze handreiking wordt o.a. ingegaan hoe om te gaan met:

• De directe lasten;
• De indirecte lasten;
• Baten en kruissubsidiëring;
• Beleidsuitgangspunten en toelichting.

Deze aspecten richten zich voornamelijk op de bestemmingsheffingen (afval, riool, leges). Bij deze heffingen wordt hierop ingegaan.

Aansluiting landelijke voorziening WOZ

Vanaf 1 oktober 2016 dienen gemeenten/samenwerkingsverbanden de WOZ-waarden van woningen openbaar te maken. Dit openbaar maken geschiedt landelijk door een WOZ-viewer (LV WOZ), waarmee de WOZ-waarden van woningen bekeken kunnen worden. Van gemeenten die op dat moment nog niet zijn aangesloten op de LV WOZ zijn de WOZ-waarden niet zichtbaar. De gemeente Cranendonck is sinds december 2016 aangesloten op de LV WOZ.

De berekening van de lastendruk is gebaseerd op de gemiddelde lastendruk per meerpersoonshuishouden.

LET OP: bovenstaande aantallen wijken af van de gehanteerde aantallen door Coelo. De afwijking van de lastendruk zoals berekend door Coelo wordt veroorzaakt door de afvalstoffenheffing.

De totale woonlasten zijn in de periode 2022-2026  in totaal met 5,2% gestegen. Dat is gemiddeld 1,3% per jaar. Ten opzichte van 2025 stijgen de lokale lasten in 2026 met 2,7%.  Het ozb-tarief stijgt met circa 1,1% en de vaste en variabele tarieven voor de afvalstoffenheffing verhogen we met 2,7%.  Bij het rioolrecht sluiten we aan bij het starttarief van GRP 2026-2029. Dit betekent een stijging van 5,2% (€ 12). 

De daadwerkelijke tarieven worden bij de behandeling van de begroting 2026 vastgesteld.

In onderstaande tabel zijn de werkelijke opbrengsten van het jaar 2024 opgenomen. Ter vergelijking zijn de geraamde opbrengsten 2025 en 2026 vermeld.

De onderstaande vermelde bedragen vermenigvuldigen met € 1.000

Uit bovenstaande tabel blijkt, dat de onroerendezaakbelastingen, de afvalstoffenheffing en de rioolheffing voor het overgrote deel van de belastingopbrengsten zorgen. Deze heffingen en belastingen bepalen dan ook de lokale belastingdruk.

Onroerendezaakbelastingen (OZB)

Onder de naam “onroerendezaakbelastingen” worden van onroerende zaken die binnen de gemeentegrenzen liggen de volgende belastingen geheven:

• Een gebruikersbelasting van degenen die bij het begin van het kalenderjaar onroerende zaken gebruiken. Dit geldt alleen voor niet-woningen.
• Een eigenarenbelasting van degenen die bij het begin van het kalenderjaar eigenaar zijn van onroerende zaken. Dit geldt voor woningen en niet-woningen.

Het tarief van de onroerendezaakbelastingen wordt weergegeven als een percentage van de waarde van een onroerende zaak. Daalt de gemiddelde waarde van de objecten, dan stijgen de tarieven OZB meer. Stijgt echter de waarde, dan dalen de tarieven. Door het hanteren van deze systematiek betaalt de belastingplichtige van een gemiddeld gewaardeerd object het voor dat jaar van toepassing zijnde indexatiepercentage meer dan in het voorgaande jaar.

De heffingsgrondslag voor 2026 is de waarde van de onroerende zaak naar peildatum 1 januari 2025. Hierbij is rekening gehouden met de waardeontwikkelingen tussen de vorige waarde-peildatum 1 januari 2024 en de geldende waarde-peildatum 1 januari 2025.

Ontwikkeling tarieven OZB-gemeente Cranendonck:

De ozb-opbrengst verhogen we met het inflatiepercentage (2,7%).  Omdat we voorstellen om de extra ozb opbrengst van 2025 (€ 104.000) terug te geven aan de inwoner  betekent dit dat het ozb tarief in 2026 niet stijgt met inflatiepercentage (2,7%), maar met circa 1,1% stijgt.  Verder wordt voorgesteld om vanaf 2027 in de begroting jaarlijks een extra ozb verhoging van 2% mee te nemen. Wil de gemeente Cranendonck haar rol aan de regionale tafels goed kunnen vervullen en de uitvoering van een groot deel van haar taken naar de inwoners toe, op peil houden, dan is daarvoor een extra investering noodzakelijk. Wij vinden het redelijk een deel van die investeringen om te slaan in verhoging OZB omdat hiermee de dienstverlening aan inwoners verbetert c.q. op peil blijft. 

De tarieven van de OZB worden berekend op basis van deze parameters gecorrigeerd voor de gemiddelde stijging van de waarde van een huis. Een woningeigenaar waarvan de waarde van de woning gelijk is aan de gemiddelde waardestijging betaalt in 2025 1,1% meer ozb dan in 2025. In de verordening "Verordening op de heffing en invordering van onroerendezaakbelastingen 2026" worden de nieuwe tarieven opgenomen. Op het moment van samenstellen van de begroting zijn deze tarieven nog niet bekend. De verordening "Verordening op de heffing en invordering van onroerendezaakbelastingen 2026" wordt nagezonden.

Afvalstoffenheffing

Afvalstoffenheffing wordt geheven van degenen die in de gemeente gebruik maken van een perceel waarvoor een verplichting tot het inzamelen van huishoudelijk afval geldt.
De afvalstoffenheffing in de gemeente Cranendonck bestaat uit een vast en een variabel gedeelte. Elk huishouden is het vaste gedeelte verschuldigd. Het variabele gedeelte bestaat uit het aantal ledigingen, waarbij de bestemming (container voor gft-afval of restafval) en de grootte van de container van invloed zijn op het tarief.

Uitgangspunt bij de bepaling van de tarieven is een kostendekkendheid van 100%. De opbrengsten mogen op begrotingsbasis niet hoger zijn dan de kosten.  Per saldo stijgen de kosten van de afvalinzameling en –verwerking. Enerzijds stijgen de kosten door hogere kosten afval verpakkingen, hogere verwerkingskosten en jaarlijkse indexeringen. Anderzijds zijn er besparingen (stortkosten kringloop, Containerwisselingen in rekening brengen en ondergrondse containers overnemen). Voorgesteld wordt een gedeelte van de kostenstijging op te vangen door het vaste tarief en de variabele tarieven te verhogen met het inflatiepercentage (2,7%). Het andere deel van de  kostenstijging vangen we op binnen de voorziening afvalstoffenheffing (€ 31.000,-).  De hoogte van de voorziening afvalstoffenheffing bedraagt op 31-12-2025 circa € 450.000,-. Deze voorziening heeft naast het alloceren van gelden verkregen via heffingen van burgers tot doel om fluctuaties in de tariefstelling van de afvalstoffenheffing tot een minimum te beperken.

Op de milieustraat wordt het tarief voor bladafval gratis van 1 januari tot 1 maart en van 20 oktober tot en met 31 december. 

Ontwikkeling tarieven afvalstoffenheffing gemeente Cranendonck:

* 19 oktober tot en met 31 december gratis

Rioolheffing

De rioolheffing wordt geheven van de gebruiker van een perceel, waaruit water direct of indirect op de gemeentelijke riolering wordt afgevoerd. Met ingang van 2018 is er nieuw systeem van heffen van toepassing. Om meer tegemoet te komen aan het principe “de vervuiler betaalt” wordt vanaf 2018 de rioolheffing gebaseerd op het geloosde water op het riool op basis van de waterverbruik gegevens van Brabant Water. Dat deze wijze van heffen een verschuiving te zien geeft is evident. De rioolheffing voor bedrijven en niet-woningen zal afhankelijk van hun gebruik worden bepaald. De termijn waarbinnen het beoogde tarief voor particulieren op basis van het vastgestelde vGRP bereikt wordt, zal als gevolg van de nieuwe heffingssystematiek toenemen.

In het vGRP is weergegeven hoe de gemeente haar zorgplichten de komende planperiode vorm zal geven. Het nieuwe vGRP 2026-2029 wordt in de raad van december behandeld.  In het dekkingsplan van dit nieuwe vGRP is een jaarlijkse gelijkmatige verhoging van € 12 per jaar opgenomen. Wij stellen daarom voor om het rioolrecht met € 12  tot € 240,60. Met deze verhoging sluiten we aan bij het starttarief van het vGRP 2026-2029.  In de begroting is voor het jaar 2026 rekening gehouden met de volgende tarieven.

De belasting als bedoeld in artikel 3, lid 1 onder a bedraagt per jaar:

Indien in een belastingtijdvak meer dan 1.500 m3 wordt verbruikt, is boven het ingevolge het onder f verschuldigde bedrag een recht verschuldigd van € 148,80 per jaar van het belastingtijdvak, voor elke hoeveelheid van 250 m3 of gedeelte daarvan waarmee de hoeveelheid van 1.500 m3 wordt overschreden.

De belasting als bedoeld in artikel 3, lid 1 onder a en b bedraagt per jaar:

Ontwikkeling tarief rioolheffing:

Toeristenbelasting

Onder de naam toeristenbelasting wordt een directe belasting geheven voor het houden van verblijf met overnachting binnen de gemeente tegen een vergoeding in welke vorm dan ook door personen die niet als ingezetene zijn opgenomen in de gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens van de gemeente.

Om het ambitieniveau van de visie recreatie en toerisme in te vullen stellen we  voor om het tarief te verhogen met 10%.

Ontwikkeling tarief toeristenbelasting

In afwijking van het tarief per overnachting bedraagt met ingang van 2020 een tarief voor het verblijf in verhuurde kampeermiddelen op een vaste standplaats of woningen op een recreatieterrein, die voor een seizoen of jaar worden verhuurd.

De (geraamde) opbrengst van de toeristenbelasting bedraagt voor:

Begraafrechten (v/h Lijkbezorgingrechten)

De naam “lijkbezorgingrechten” is gewijzigd in begraafrechten. Hierbij worden rechten geheven voor het gebruik van de begraafplaats en voor het door de gemeente verlenen van diensten in verband met de begraafplaats. De tarieven voor 2026 zijn gebaseerd op de tarieven 2025 aangepast met de inflatiecorrectie. Hierbij is rekening gehouden met een afronding van de tarieven op 5 eurocent.

De geraamde opbrengst voor begraafrechten zijn vanaf 2021 met € 30.000 naar beneden bijgesteld. 

Leges

Onder naam “leges” wordt een aantal verschillende rechten geheven voor verstrekte diensten. De tarieventabel kent dan ook een diversiteit aan tarieven.

De kostendekkendheid van de leges en overige rechten en heffingen dient op basis van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) jaarlijks te worden onderbouwd. Voor belastingjaar 2026 is geen aanvullend onderzoek gedaan. De tarieven voor 2025 worden voor het merendeel gebaseerd op de tarieven 2025 aangepast met de inflatiecorrectie (2,7%). Hierbij houden we rekening met een afronding van de tarieven op 5 eurocent.

Verder houden we bij het bij de berekening van de legestarieven rekening met de kaders van uw raad. Geconcludeerd is dat het bereiken van 100% kostendekkendheid van tarieven complex is. Dit is complex omdat we rekening moeten houden met regionale afspraken, kaders van de raad, maatschappelijke doelstellingen en wettelijk vastgestelde tarieven. Het kostendekkingspercentage 2026 voor de totale leges komt uit op 81,32% (2025: 78,20%). De verhoging van het kostendekkingspercentage wordt voornamelijk veroorzaakt doordat het kostendekkingspercentage van de omgevingswet hoger is dan in 2025. 

Hierna wordt toegelicht welke onderdelen niet 100% kostendekkend zijn en wat hiervan de reden is. 

Hoofdstuk 1: Algemene Dienstverlening

De kostendekkendheid voor Hoofdstuk 1 (integraal) komt uit op 84,39%. Op dit Hoofdstuk wordt geen 100% kostendekkendheid gehaald omdat: 
1.    Verschillende tarieven (reis- en rijdocumenten, Verklaring Omtrent Gedrag, kansspelautomaten) aan een wettelijk maximum zijn gebonden;  De stijging van de salariskosten is groter dan de verhoging van de maximum tarieven.
2.    In MRE-verband zijn voor het hoofdstuk telecommunicatie regionale afspraken over de hoogte van de tarieven voor het (ver)leggen en onderhouden van kabels en leidingen voor gemeenten; 
3.    De raad als kader heeft meegegeven dat de gehandicaptenparkeerkaart om niet wordt verstrekt. 

Hoofdstuk 2: Dienstverlening en besluiten in het kader van de Omgevingswet
De kostendekkenheid van Hoofdstuk 2 (integraal) komt uit op 84,17%. Op dit Hoofdstuk wordt geen 100% kostendekkendheid gehaald omdat:

In 2026 is het kostendekkingspercentage hoger dan in 2025. Dit wordt veroorzaakt doordat de kosten lager zijn dan in 2025. We hebben in 2025 de daadwerkelijk bestede uren voor een aantal activiteiten gemonitord. Deze monitoring heeft geleid tot aanpassingen in zowel de minuten als in de verkooptarieven. Bij het opstellen van de legesverordening voor het jaar 2024 en 2025 hadden we nog onvoldoende inzicht hierin vanwege de afronding van oude procedures. 

Hoofdstuk 3: Dienstverlening vallend onder de Dienstenrichtlijn en niet vallend onder hoofdstuk 2
De kostendekkendheid van Hoofdstuk 3 (integraal) komt uit op 20,02%. Binnen dit Hoofdstuk wordt geen 100% gehaald omdat uw raad heeft besloten om de tarieven van evenementen niet te wijzigen. Het kostendekkingspercentage van het onderdeel evenementen is 6,76%.  
 
Concluderend en rekening houdend met het meest recente standpunt van de Hoge Raad, dat de kostendekkendheid van de leges mag worden beoordeeld uitgaande van de integrale legestarieventabel, voldoet de gemeente aan de eis van maximale kostendekkendheid. Het totale kostendekkendheidspercentage komt uiteindelijk uit op 81,32%. 

Marktgelden

Onder de naam “marktgeld” wordt een recht geheven voor het innemen van een standplaats op markten, daaronder begrepen de diensten welke in verband met een en ander, door of vanwege de gemeente worden verleend. De tarieven voor 2025 zijn gebaseerd op de tarieven 2025 aangepast met de inflatiecorrectie van 2,7%. Hierbij is rekening gehouden met een afronding van tarieven op 5 eurocent.

Naast het marktgeld wordt bij iedere marktkoopman die standplaats inneemt op de markt tevens service-kosten in rekening gebracht op basis van het solidariteitsprincipe. Onder deze servicekosten vallen de kosten voor de stroomvoorziening en de bijdrage in de kosten voor het organiseren van centrumactiviteiten.

Opbrengst marktgelden inclusief bijdrage in servicekosten:

Reclamebelasting

Sinds 1 januari 2014 wordt in het centrum van Budel onder de naam reclamebelasting een belasting geheven voor een openbare aankondiging die zichtbaar is vanaf de openbare weg. De opbrengst van de heffing, na aftrek van de heffingskosten, komt ten goede aan de ondernemersvereniging Budel-Centrum ten behoeve van het algemene ondernemersklimaat van het centrum van Budel.

Opbrengst reclamebelasting:

Kwijtscheldingsbeleid

De minima komen in aanmerking voor bijzondere bijstand, woonkostentoeslag, zorgtoeslag, huurtoeslag, minimaregelingen enzovoorts. Kwijtschelding van gemeentelijke heffingen komen daar nog bovenop. Door uw raad is op 29 januari 2019 de Regeling kwijtschelding gemeentelijke belastingen vastgesteld. In de programmabegroting 2026 is hiervoor een budget van € 40.760 opgenomen.

De gemeente Cranendonck heeft bestuurlijke en financiële belangen in verschillende verbonden partijen, te verdelen in gemeenschappelijke regelingen, deelnemingen en samenwerkingsverbanden.

Als een gemeente zowel een bestuurlijk als een financieel belang heeft in een andere organisatie, spreken we van een verbonden partij. Een bestuurlijk belang betekent dat de gemeente een zetel heeft in het bestuur of dat de gemeente stemrecht heeft. Met een financieel belang wordt bedoeld dat de gemeente middelen ter beschikking heeft gesteld die ze kwijt is in geval van een faillissement van de verbonden partij en/of als financiële problemen bij de partij verhaald kunnen worden op de gemeente.

Gemeenschappelijke regelingen/stichtingen

• GRSA2 samenwerking
• GGD Brabant-Zuidoost
• Keyport 2020
• Metropoolregio Eindhoven
• Omgevingsdienst Zuidoost Brabant
• Regionaal samenwerkingsverband openbaar basisonderwijs De Kempen
• Veiligheidsregio Brabant Zuidoost
• Werkvoorzieningsschap de Risse Groep

De totale bijdrage 2026 aan de verbonden partijen is ruim € 13,9 miljoen (ruim 18% van de begroting). In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de bedragen zoals ze zijn opgenomen in de begroting 2026-2029.

* Schatting van de taken buiten het werkprogramma.

** Vanaf 2025 valt een deel van de overige taken onder de basistaken.